διδακτική

Κλάδος που έχει αντικείμενο τη μελέτη των αρχών και των μεθόδων διδασκαλίας. Είναι κυρίως πρακτική επιστήμη που μελετά την έννοια της μάθησης, τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε, τα μέσα και τις συνθήκες που διευκολύνουν τη διαδικασία αυτή και τον προσδιορισμό της διδακτικής ύλης που αρμόζει στις διάφορες ηλικίες και στις ιδιαίτερες ιστορικοκοινωνικές καταστάσεις. Αντλεί τις θεωρητικές της βάσεις από την παιδαγωγική, τη φιλοσοφία, τη βιολογία, την ψυχολογία, την κοινωνιολογία, από την ατομική, την ιστορική καθώς και από τη στενά επιστημονικο-πειραματική εμπειρία. Διακρίνεται σε γενική και ειδική δ. Η δεύτερη αναφέρεται στις μεθόδους διδασκαλίας για κάθε μάθημα (δ. της ιστορίας, του σχεδίου, της γλώσσας κλπ.), στις διαφορές μεταξύ των ατόμων που εκπαιδεύονται (δ. ατόμων με μαθησιακές δυσκολίες), στην ηλικία των μαθητών (δ. της εξελίξιμης ηλικίας, δ. των ενηλίκων), στο περιβάλλον στο οποίο ζουν (δ. του αγροτικού σχολείου, δ. του αστικού σχολείου κλπ.). Οι δύο κλάδοι, ωστόσο, είναι στενά συνδεδεμένοι και δεν υπάρχει ειδική δ. που να μην εντάσσεται κατά κάποιον τρόπο στα πλαίσια μιας γενικής δ. Οι τρόποι διδασκαλίας μπορεί να είναι: ατομικός, όταν ο δάσκαλος ασχολείται με έναν μαθητή, όπως συμβαίνει με τη διδασκαλία που γίνεται στο σπίτι από έναν οικοδιδάσκαλο· αμοιβαίος, όταν οι καλύτεροι μαθητές διδάσκουν τους άλλους· μεικτός, όταν ο δάσκαλος διδάσκει σε όλη την τάξη ή σε ένα τμήμα της, ενώ οι άλλοι μαθητές ασχολούνται με επαναλήψεις ή ασκήσεις. Ακόμα και οι μέθοδοι διδασκαλίας μπορεί να διαφέρουν: μπορεί να εφαρμοστεί η δογματική και ακροαματική διδασκαλία, η οποία αφορά την προφορική ανάπτυξη ενός θέματος χωρίς την παρέμβαση των μαθητών, ή η μέθοδος των ερωταποκρίσεων, στην οποία ο δάσκαλος θέτει ερωτήσεις στους μαθητές για να ελέγξει τις γνώσεις τους και για να τους βοηθήσει να οδηγηθούν σε ορισμένα συμπεράσματα αναφορικά με θέματα για τα οποία κατέχουν τα ουσιώδη στοιχεία. Η διδακτική διαδικασία μπορεί, εξάλλου, να γίνεται με παράδοση –προφορικό μάθημα, γραφικές παραστάσεις στον πίνακα, απόδειξη επιστημονικών αληθειών με πειράματα– με πρακτικές εφαρμογές και με επανάληψη –ασκήσεις απομνημόνευσης, εργασία για το σπίτι κλπ.– και με έλεγχο – ερωτηματολόγια, απαγγελία, διόρθωση θεμάτων, εξετάσεις. Η δ. που έχει ως αφετηρία αυτές τις μεθοδολογικές προϋποθέσεις είναι η λεγόμενη παραδοσιακή δ., της οποίας οι βασικές αρχές, παρά την πολλαπλότητα των συστημάτων, στηρίζονται στην αρχή του κύρους, της κλιμάκωσης, της άμιλλας, της απομνημόνευσης και έχει βασικό σημείο εκκίνησης την άμεση εποπτεία. Πηγάζει ουσιαστικά από την αισθησιοκρατική και ορθολογιστική σκέψη του 17ου και του 18ου αι. και έχει ως πρώτο της μεγάλο θεωρητικό τον Κομένσκι (Κομένιος), ο οποίος προσδιόρισε τη μάθηση ως προσωπική ενεργή διαδικασία και υποστήριξε την ανάγκη να ακολουθείται κατά τη διδασκαλία μια φυσική πορεία από το γενικό στο ειδικό, σύμφωνα με το κριτήριο της διάκρισης. Η φυσιοκρατική παιδαγωγική ιδρύθηκε από τον Λοκ και βρήκε κατόπιν πιστή υποστήριξη από τον Ρουσό, ο οποίος μαζί με τον Πεσταλότσι και τον Έρβαρτ υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους θεωρητικούς της παραδοσιακής δ. Τα μαθήματα άμεσης εποπτείας, που αυτή προτείνει, ακολουθούν πορεία που ξεκινά από την αισθητηριακή αντίληψη και οδηγεί στις αφηρημένες ιδέες. Πρέπει, ωστόσο, να παρατηρήσουμε ότι η εποπτική διδασκαλία προστρέχει επίσης σε διδακτικά μέσα ξένα προς τις αισθησιο-εμπειρικές προϋποθέσεις, στον βαθμό που είναι υποχρεωμένη να παραδεχτεί ότι τα δεδομένα των αισθήσεων γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας από μέρους του μαθητή. Η επεξεργασία αυτή δεν μπορεί να είναι αφαίρεση, αλλά αναδημιουργία μιας πραγματικότητας, μέσω της επεξεργασίας των στοιχείων που έγιναν αντιληπτά με τη διδασκαλία. Η διαφορά μεταξύ της παραδοσιακής διδασκαλίας και της ενεργούς διδασκαλίας βρίσκεται ακριβώς στον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο νοείται αυτή η επεξεργασία. Ωστόσο, ξεκινώντας από την παραδοσιακή δ. η ενεργός δ. (σχολείο αυτενέργειας) έχει αφετηρία την πραγματιστική αντίληψη, σύμφωνα με την οποία η διανοητική δραστηριότητα γεννιέται και αναπτύσσεται όταν προγραμματίζονται οι απαραίτητες πράξεις για την επίτευξη ενός σκοπού. Από αυτό συνεπάγεται ότι η διδασκαλία δεν μπορεί να έχει ως αποστολή να εντυπώνει γνώσεις στο πνεύμα του μαθητή, αλλά η μορφωτική επίδραση πρέπει να ασκείται μέσω του περιβάλλοντος, μέσα σε αυθεντικές καταστάσεις εμπειρίας. Συνδέεται εξάλλου με μια δημοκρατική αντίληψη και γι’ αυτό απορρίπτει την αρχή του κύρους, αντικαθιστά την άμιλλα με τη συνεργασία, ωθεί στην αυτενέργεια και στην ομαδική ζωή, εξατομικεύει τη διδασκαλία λαμβάνοντας υπόψη την ψυχολογική εξέλιξη κάθε μαθητή και, τέλος, καλλιεργεί την κριτική σκέψη με δραστηριότητες ελέγχου για να αποδείξει την αξία αυτού που έχει δημιουργήσει. Η δ. της ενεργούς διδασκαλίας στηρίζεται κυρίως στις ιδέες των Τζον Ντιούι, Έντουαρ Κλαπαρέντ και Γκεόργκ Κερσενστάινερ. Ο νεωτερισμός της θεωρητικής αυτής προσέγγισης αποκαλύπτεται επίσης στις πολυάριθμες διδακτικές μεθόδους, οι οποίες υποστηρίζουν τις γνήσιες μορφές εμπειρίας στον παιδαγωγικό ενεργητισμό. Η μέθοδος των σχεδίων που επεξεργάστηκαν οι Ντιούι και Κιλπάτρικ, για παράδειγμα, ανταποκρίνεται στην ιδέα μιας πρακτικής δραστηριότητας που μπορεί να προπαρασκευαστεί ομαδικά. Η συνολική μέθοδος και τα σημεία ενδιαφέροντος του Ντεκρολί ξεκινούν από τη μελέτη της αντιληπτικής διαδικασίας και της διαδικασίας των κινήτρων της παιδικής ηλικίας. Οι διάφορες μέθοδοι του συνεργατισμού και της ομάδας (Φρενέ, Κουζινέ κλπ.) ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις μιας κοινωνικής και δημοκρατικής αγωγής που διατυπώθηκαν κυρίως από τον Ντιούι. Η διδασκαλία δεν περιορίζεται μόνο στο σχολείο. Παιδιά δοκιμάζουν το ηλεκτρονικό σύστημα ψηφοφορίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στα πλαίσια της σύγχρονης διδακτικής, εντάσσεται και η εξοικείωση των μαθητών με ευρύτερα κοινωνικά θέματα· στη φωτογραφία, μαθητές δημοτικού σχολείου του Παγκρατίου σε πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, τον Ιούνιο του 2002 (φωτ. ΑΠΕ). Νέα εποπτικά μέσα, όπως οι υπολογιστές και το Ίντερνετ, τίθενται πλέον στην υπηρεσία της διδακτικής· στη φωτογραφία, ιστοσελίδα του Διαπολιτιστικού Δημοτικού Σχολείου Σαπών (φωτ. ΑΠΕ). Πολύ σημαντικό κεφάλαιο της διδακτικής στη σύγχρονη πολυ-πολιτισμική κοινωνία είναι αυτό της διδασκαλίας μαθητών μειονοτήτων (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

η

κλάδος τής Παιδαγωγικής που ασχολείται με τη μέθοδο τής διδασκαλίας.